Öz
This research aims to read psychological states through Islamic knowledge that includes the method of hadith criticism. Because, in the hadith studies, we understand that the critic makes evaluations in the field of cognitive psychology. The implementations of these scientific rules related to the science of cognitive psychology, which isThis research deals with reading the psychological states through Islamic knowledge that includes the method of hadith criticism. Because, in the hadith studies, we understand that the critic makes evaluations in the field of cognitive psychology even though he or she doesn’t use psychological terms. The implementations of these scientific rules related to the science of cognitive psychology, which is used to accept or reject hadiths, reveals that there is a similarity between these two sciences because their subject is human knowledge. Scholars of both sciences were compared in terms of cognitive processes such as attention, memorization, memory and measurement tests, and some subjects related to human psychology, which are the focus of these processes, such as their abilities, motivations and the imbalances that affect them. After that, examples from the studies of the hadith scholars and researchers in the science of psychology were presented in the method of criticism in order to determine the points where they converged and diverged. As a result, although they differ in terms of starting point and result, it was concluded that there is a partial similarity between the two sciences in terms of subjects related to mental actions. The condition for the Zabt of the Thiqa definition of hadith critics includes the meaning of attention that psychologists talk about. However, the hadith scholars were more selective in this regard due to the Shari’a reasons such as good deeds and sins. In cognitive psychology, researchers have proven that people’s mental abilities play a role in attention and focus. The attention of hadith critics, who made comparisons among the narrators, concentrated on this point in order to distinguish the acceptable one from the others. used to accept or reject hadiths, reveals that there is a close relationship between these two sciences because their subject is human knowledge. Scholars of both sciences were compared in terms of cognitive processes such as attention, memorization, memory and measurement tests, and some subjects related to human psychology, which are the focus of these processes, such as their abilities, motivations and the imbalances that affect them. After that, examples from the studies of the hadith scholars and researchers in the science of psychology were presented in the method of criticism in order to determine the points where they converged and diverged. As a result, although they differ in terms of starting point and result, it was concluded that there is a partial similarity between the two sciences in terms of subjects related to mental actions. The condition for the Zabt of the Thiqa definition of hadith critics includes the meaning of attention that psychologists talk about. However, the hadith scholars were more selective in this regard due to the Shari’a reasons such as good deeds and sins. In cognitive psychology, researchers have proven that people’s mental abilities play a role in attention and focus. The attention of hadith critics, who made comparisons among the narrators, concentrated on this point in order to distinguish the acceptable one from the others.
Anahtar Kelimeler
Ḥadīth the Method of hadith criticism Cognitive psychology Attention.
Kaynakça
- Aljaad, Anas. "İmam Tirmizî’nin Sünen’inde Hoc.ası İmam Buhârî’ye Muhalefet Ettiği Hususlar". Kilis 7 Aralık Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (2015), 151-176.
- Aljaad, Anas. "Tirmizî’nin Sünen’inde el-Buhârî ve Ebû Zur’a’nın İhtilafları". Cumhuriyet Ilahiyat Dergisi 20/1 (2016), 245-266.
- Anderson, C. M. B.- Craik, F. I. M. "The effect of a concurrent task on recall from primary memory". Journal of verbal learnning and verbal behavior 13/1 (1979), 107-113.
- Avuni, Hâtem b. âref eş-Şerîf. Neṣâiḥun menheciyyetün liṭâlibi iʿlmi’s-sünneti’n-nebeviyye. Mekke: Dâru‘Alâmi’l- Fâva’id, 1418.
- Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahîhü'l-Buhârî. Thk. Mustafa el-Buğâ. Beyrut: Dâr İbn Kesîr, 1407/1987.
- Cevâbi, Muhammed ṭahir. Cuhûdu’l-muḥaddis̱în fî neḳdi metni’l-ḥadîs̱i’n-nebeviyyi’ş-şerîf. Tunus: Müesseset Abdulkerim b. Abdullah, 1991.
- Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. es-Sünen. Arabistan: Darü’l-Muğnî, 1412/2000.
- Ebû Hammâd, ziyâd aʿvvâd. Eż-żabṭu iʿnde’l-muḥaddis̱în ve es̱eruhû fî’râvî ve’l-mervî. Mecelletü Câmiati Dımeşk 18/2 (2002), 341/365.
- Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Muhammed b. Muhammed Ebû Hâmid et-Tûsî. Meaʿricu’l-ḳudsi fî medârici maʿrifeti’n-nefsi. El-memleketü’l mütteḥide: Müessesetü Hündâvî, 1438/2017.
- Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Muhammed b. Muhammed Ebû Hâmid et-Tûsî. İḥyâʾi ʿulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru’l- Marife, ts.
- Gencer, Nevzat. "İslam Psikolojisinde Gelenekler, Paradigmalar ve Temel Kavramlar". Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (Aralık 2019), 669-682.
- Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed en-Nîsâbûrî. Maʿrifetü ʿulûmi’l-ḥadîs̱. Thk. Seyyid Muazzam Hüseyin. Beyrut: Dârü'l-kutubü'l-ilmiye, 1397/1977.
- Halef, Avvâd. el-Müzâkere ve ehemmiyetuhâ inde’l-muhaddisîn. Kuveyt: Dâru’l-ilâf, 1998.
- Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Bağdâdî. El-Câmiʿ li-aḫlâḳı’r-râvî ve âdâbi’s-sâmiʿ. Thk. Mahmûd et-Tahhân. Riyad: Mektebetü'l-Maârîf, ts.
- Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Bağdâdî. El-Kifâye fi ilmi’r-rivâye. Medine: el-Mektebetu’l-İlmiyye, ts.
- Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Bağdâdî. Târîḫu Baġdâd. Thk: Beşşar Âvvâd Mârûf. 16 cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l- İslâmî, 1422/2002.
- Itr, Nûreddin. Usulü'l-Cerh ve't-Ta'dil ve İlmü'r-Rical. Şam: Dârü'l-Yemame, 1422/2001.
- İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. Câmiʿu beyâni’l- ʿilm ve fażlihî ve mâ yenbaġī fî rivâyetihî ve ḥamlihî. Riyad: Dâru İbn el-Cevzi, 1414/1994.
- İbn Adî, Abdullah b. Adî el-Cürcânî. El-Kâmil Fî Ḍuʿafâʾi’r-Ricâl. Beyrut: Dârü'l-kutubü'l-ilmiye, 1418/1997.
- İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. El-Cerh ve’t-Ta‘dîl. Beyrut: Dâirit el meaʿrifu’l- uʿs̱mâniye, 1271/1952.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askâlanî. Lisânü’l-Mîzân. 7 cilt. Hind: Dâirtu'l-Meâ'rîfi’n Nizâmiye, 1390/1971.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fethu’l-Bârî fi Şerhi Sahihi’l-Buhari. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1379/1959.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Tehẕîbü’t-Tehẕîb fî Ricâli’l-Hadîs. Hint, Matbaatü Dâiret’ül Maârîfi’n Nizâmiye, 1326/1908.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askâlanî. Nüzhetü’n-naẓar Şerḥu Nuḫbeti’l-fiker. Dımeşk: Mâtbââıtü'l-sabah, 1421/2000.
- İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Es-Sikât. 9 cilt. Hind: Dâirtu'l-Meâ'rifi'l Osmaniyyeti bi Haydarâbâd, 1393/1973.
- İbn Recep, Abdurrahman b. Ahmed b. Hasen. Şerhu İleli’t Tirmîzî. Ürdün: Mektebetü’l-Manar, 1407/1987.
- İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Mecmûʿu fetâvâ. Mısır: Darü'l-vâfâ, 2005/1426.
- İbnü's-Salâh, Osmân b. Abdurrahman eş- Şehrezürî . Maʿrifetü envâʿi ʿUlmi’l-ḥadîs̱. Thk. Nûreddin Itr. Suriye: Dâru’l Fikr, 1406/1986.
- James, William. The Principles of Psychology. New York: Henry Holt and Company, 1890.
- Kādî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. Tertîbü’l-medârik ve taḳrîbü’l-mesâlik li-maʿrifeti aʿlâmi meẕhebi. Rabat: Matbaaʿtu Fuḍâle, 1966/1970.
- Kaya, Murat. “Hadislerin Tesbitinde Sened Tenkidinin Tercihi Nedenleri”. Bilimname 37 (2019), 121-140.
- Mizzî, Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yusuf Ebu’l-Haccac. Tehzîbu’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. Thk. Beşşar ‘Avvâd Ma’rûf. 35 cilt. Beyrut: Muessestu’r-Risale, 1400/1980.
- Müslim, Müslim b. El-Haccâc, en-Nisâburi. Et-Temyiz. Thk. Muhammad Mustafa. Suudi Arabistan: Mektebetu'l- Kevser, 1997/1410.
- Necâtî, Muhammed uʿs̱mân. Medḫal ilâ iʿlmi’n-nefsi’l-islâmiyyi. Kahire: Dâruş-Şurûk, 1422/2001.
- Norman, Donald. Memory and Attention: An Introduction to Human Information Processing. USA: Wiley, 1976.
- Omari, Muhammed Ali Kasım. "Hadisçiler Nezdinde Tenkid Yöntemin Özellikleri". BÜİFD 5/10 (2017), 33-69.
- Râmhürmüzî, Ebû Muhammed el-Fârisî el-Hasen b. Abdirrahmân b. Hallâd. El-Muḥaddis̱ü’l-fâṣıl beyne’r-râvî ve’l-vâʿî’dir. Thk. M. Acâc el-Hatîb. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1404/1984.
- Saîd, Abdulcabbâr. İhtilâtu’r-Ruvâti’s-Sikât. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1426/2005.
- Samerâî, Muhammed İbrahim. “el-Müzâkere inde’l-muhaddisîn târîhuhâ ve fevâidühâ”. El-Menâra 11/3 (2005), 393-410.
- Ṣanʿânî, Ebû Bekr ʿAbdürrezzâḳ b. Hemmâm. El-Muṣannef fi’l-ḥadîs̱. Neş. Habîburrahman el-A‘zamî. Beyrut: el- Maktabü'l-İslami, 1403/1982.
- Sehâvî, Muhammed b. Abdurrahman b. Muhammed Şemsuddîn. Fethu’l-Muğîs bi Şerhi Elfîyyeti’l-Hadîs li’l-Irâki. Thk. Ali Hüseyîn Ali. Mısır: Mektebetu’s-Sünne, 1424/2003.
- Sezkin, Osman. "Psikolojide Kavramlar ve Üstün/Özel (Zekâ, Potansiyel, Yetenek) Kavramına Psiko-Felsefî Açıdan Bakış". Çocuk ve Medeniyet 5/10 (2020), 319-335.
- Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdrîs. Er-Risâle. Kahire: Mektebetü'l-Halebî, 1358/1940.
- Şentürk, Recep. "Critical Methods on Hadīth Self Reflexivity in Hadīth Scholarship". Hadis Tetkikleri Dergisi 3/2 (2005), 37-56.
- Şerḳâvi, Enver Muhammed. İlmu’n-nefsi’l-meʿrifiyyi’l-muaʿṣır. Kahire: Mektebetü’l enculu’l-mıṣriyye, 2003.
- Ṭâhir, ahmed bekrî. El-ḥifẓu ve es̱eruhû fî ḳabûli’l-ḥadîs̱. Şam: Şam üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Yüksek Lisans, 2010.
- Tatlı, Bekir. "Hadis Usulünde Râvi ve Rical Tenkidinin Teolojik Temelleri." Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/2 (2020), 410-434.
- Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. Beyrut: Dâr'ul Garb el-İslamî, 1418/1998.
- Uʿs̱mân, Abdulkerim. Ed-Dirâsâtu’n-nefsiyyeti iʿnde’l-müslimîne ve’l-ġazâliyyi bi veçhin ḫâ ṣṣ. Mısır: Mektebetü vehbe, 1401/1981.
- Yates, Frances. The art of memory. New York: Routledge, 1966.
- Yeşilyurt, Münevver- Cirit, Hasan. "Hadis İlminde Müzâkere Yöntemi ve Değeri". Usûl 25 (2016), 107–132.
- Zeġlûl, Râfiʿneṣîr- zeġlûl, iʿmâd Abdurrahîm. İlmu’n-nefsi’l-meʿrifiyyi. Ürdün: Dâru’ş-şurûḳ, ts.
- Zerkeşî, Muhammed b. Abdullah b. Bahâdır. en-Nüket ‘alâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh. Riyad: Dâru Edvâi’s-Selef, 1419/1998.
Öz
Bu araştırma, hadis tenkit yöntemini içeren İslami bilgiler aracılığıyla psikolojik durumları okumayı ele almaktadır. Çünkü uygulamalı hadis çalışmaları münekkidin, psikolojik terimleri kullanmasa da bilişsel psikoloji alanına yönelik değerlendirmeler yaptığına işaret ediyor. Hadisleri kabul veya reddetmede bilişsel psikoloji ilmiyle ilgili bu bilimsel kuralların uygulanması, konularının insan olması sebebiyle bu iki ilim arasında bir benzerlik olduğunu ortaya koyar. Dikkat, ezber, hafıza ve ölçüm testleri gibi bilinçsel süreçlerle ilgili bazı hususlar ve bu süreçlerin odak noktası olan insan psikolojisiyle ilgili, yetenekler, motivasyonlar ve onları etkileyen dengesizlikler gibi konularda her iki ilim karşılaştırıldı. Sonra birleştikleri ve ayrıldıkları noktaları tespit etmek için tenkit yönteminde muhaddislerden ve psikoloji ilmindeki araştırmacıların çalışmalarından örnekler sunuldu. Sonuç olarak çıkış noktası ve sonuç bakımından farklılıklar gösterseler de zihinsel eylemler ile ilgili konular bakımından iki ilim arasında kısmi bir benzerlik olduğu sonucuna ulaşıldı. Hadis münekkitlerinin sika tarifinin gerçekleşmesi için zabt şartı, psikologların bahsettiği dikkat anlamını içermektedir. Ancak sevap ve günah gibi şeri' sebeblerden dolayı muhaddisler bu konuda daha seçici davranmışlardır. Bilişsel psikolojide araştırmacılar, insanın zihinsel becerilerinin dikkat ve odaklanma becerisinde rol oynadığını kanıtlamışlardır. Ravilerden makbul olanı diğerlerinden ayırt etmek için raviler arasında karşılaştırma yapan hadis münekkitlerinin dikkati de bu noktada yoğunlaşmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aljaad, Anas. "İmam Tirmizî’nin Sünen’inde Hoc.ası İmam Buhârî’ye Muhalefet Ettiği Hususlar". Kilis 7 Aralık Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (2015), 151-176.
- Aljaad, Anas. "Tirmizî’nin Sünen’inde el-Buhârî ve Ebû Zur’a’nın İhtilafları". Cumhuriyet Ilahiyat Dergisi 20/1 (2016), 245-266.
- Anderson, C. M. B.- Craik, F. I. M. "The effect of a concurrent task on recall from primary memory". Journal of verbal learnning and verbal behavior 13/1 (1979), 107-113.
- Avuni, Hâtem b. âref eş-Şerîf. Neṣâiḥun menheciyyetün liṭâlibi iʿlmi’s-sünneti’n-nebeviyye. Mekke: Dâru‘Alâmi’l- Fâva’id, 1418.
- Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahîhü'l-Buhârî. Thk. Mustafa el-Buğâ. Beyrut: Dâr İbn Kesîr, 1407/1987.
- Cevâbi, Muhammed ṭahir. Cuhûdu’l-muḥaddis̱în fî neḳdi metni’l-ḥadîs̱i’n-nebeviyyi’ş-şerîf. Tunus: Müesseset Abdulkerim b. Abdullah, 1991.
- Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. es-Sünen. Arabistan: Darü’l-Muğnî, 1412/2000.
- Ebû Hammâd, ziyâd aʿvvâd. Eż-żabṭu iʿnde’l-muḥaddis̱în ve es̱eruhû fî’râvî ve’l-mervî. Mecelletü Câmiati Dımeşk 18/2 (2002), 341/365.
- Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Muhammed b. Muhammed Ebû Hâmid et-Tûsî. Meaʿricu’l-ḳudsi fî medârici maʿrifeti’n-nefsi. El-memleketü’l mütteḥide: Müessesetü Hündâvî, 1438/2017.
- Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Muhammed b. Muhammed Ebû Hâmid et-Tûsî. İḥyâʾi ʿulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru’l- Marife, ts.
- Gencer, Nevzat. "İslam Psikolojisinde Gelenekler, Paradigmalar ve Temel Kavramlar". Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (Aralık 2019), 669-682.
- Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed en-Nîsâbûrî. Maʿrifetü ʿulûmi’l-ḥadîs̱. Thk. Seyyid Muazzam Hüseyin. Beyrut: Dârü'l-kutubü'l-ilmiye, 1397/1977.
- Halef, Avvâd. el-Müzâkere ve ehemmiyetuhâ inde’l-muhaddisîn. Kuveyt: Dâru’l-ilâf, 1998.
- Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Bağdâdî. El-Câmiʿ li-aḫlâḳı’r-râvî ve âdâbi’s-sâmiʿ. Thk. Mahmûd et-Tahhân. Riyad: Mektebetü'l-Maârîf, ts.
- Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Bağdâdî. El-Kifâye fi ilmi’r-rivâye. Medine: el-Mektebetu’l-İlmiyye, ts.
- Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Bağdâdî. Târîḫu Baġdâd. Thk: Beşşar Âvvâd Mârûf. 16 cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l- İslâmî, 1422/2002.
- Itr, Nûreddin. Usulü'l-Cerh ve't-Ta'dil ve İlmü'r-Rical. Şam: Dârü'l-Yemame, 1422/2001.
- İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. Câmiʿu beyâni’l- ʿilm ve fażlihî ve mâ yenbaġī fî rivâyetihî ve ḥamlihî. Riyad: Dâru İbn el-Cevzi, 1414/1994.
- İbn Adî, Abdullah b. Adî el-Cürcânî. El-Kâmil Fî Ḍuʿafâʾi’r-Ricâl. Beyrut: Dârü'l-kutubü'l-ilmiye, 1418/1997.
- İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. El-Cerh ve’t-Ta‘dîl. Beyrut: Dâirit el meaʿrifu’l- uʿs̱mâniye, 1271/1952.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askâlanî. Lisânü’l-Mîzân. 7 cilt. Hind: Dâirtu'l-Meâ'rîfi’n Nizâmiye, 1390/1971.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fethu’l-Bârî fi Şerhi Sahihi’l-Buhari. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1379/1959.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Tehẕîbü’t-Tehẕîb fî Ricâli’l-Hadîs. Hint, Matbaatü Dâiret’ül Maârîfi’n Nizâmiye, 1326/1908.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askâlanî. Nüzhetü’n-naẓar Şerḥu Nuḫbeti’l-fiker. Dımeşk: Mâtbââıtü'l-sabah, 1421/2000.
- İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Es-Sikât. 9 cilt. Hind: Dâirtu'l-Meâ'rifi'l Osmaniyyeti bi Haydarâbâd, 1393/1973.
- İbn Recep, Abdurrahman b. Ahmed b. Hasen. Şerhu İleli’t Tirmîzî. Ürdün: Mektebetü’l-Manar, 1407/1987.
- İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Mecmûʿu fetâvâ. Mısır: Darü'l-vâfâ, 2005/1426.
- İbnü's-Salâh, Osmân b. Abdurrahman eş- Şehrezürî . Maʿrifetü envâʿi ʿUlmi’l-ḥadîs̱. Thk. Nûreddin Itr. Suriye: Dâru’l Fikr, 1406/1986.
- James, William. The Principles of Psychology. New York: Henry Holt and Company, 1890.
- Kādî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. Tertîbü’l-medârik ve taḳrîbü’l-mesâlik li-maʿrifeti aʿlâmi meẕhebi. Rabat: Matbaaʿtu Fuḍâle, 1966/1970.
- Kaya, Murat. “Hadislerin Tesbitinde Sened Tenkidinin Tercihi Nedenleri”. Bilimname 37 (2019), 121-140.
- Mizzî, Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yusuf Ebu’l-Haccac. Tehzîbu’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. Thk. Beşşar ‘Avvâd Ma’rûf. 35 cilt. Beyrut: Muessestu’r-Risale, 1400/1980.
- Müslim, Müslim b. El-Haccâc, en-Nisâburi. Et-Temyiz. Thk. Muhammad Mustafa. Suudi Arabistan: Mektebetu'l- Kevser, 1997/1410.
- Necâtî, Muhammed uʿs̱mân. Medḫal ilâ iʿlmi’n-nefsi’l-islâmiyyi. Kahire: Dâruş-Şurûk, 1422/2001.
- Norman, Donald. Memory and Attention: An Introduction to Human Information Processing. USA: Wiley, 1976.
- Omari, Muhammed Ali Kasım. "Hadisçiler Nezdinde Tenkid Yöntemin Özellikleri". BÜİFD 5/10 (2017), 33-69.
- Râmhürmüzî, Ebû Muhammed el-Fârisî el-Hasen b. Abdirrahmân b. Hallâd. El-Muḥaddis̱ü’l-fâṣıl beyne’r-râvî ve’l-vâʿî’dir. Thk. M. Acâc el-Hatîb. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1404/1984.
- Saîd, Abdulcabbâr. İhtilâtu’r-Ruvâti’s-Sikât. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1426/2005.
- Samerâî, Muhammed İbrahim. “el-Müzâkere inde’l-muhaddisîn târîhuhâ ve fevâidühâ”. El-Menâra 11/3 (2005), 393-410.
- Ṣanʿânî, Ebû Bekr ʿAbdürrezzâḳ b. Hemmâm. El-Muṣannef fi’l-ḥadîs̱. Neş. Habîburrahman el-A‘zamî. Beyrut: el- Maktabü'l-İslami, 1403/1982.
- Sehâvî, Muhammed b. Abdurrahman b. Muhammed Şemsuddîn. Fethu’l-Muğîs bi Şerhi Elfîyyeti’l-Hadîs li’l-Irâki. Thk. Ali Hüseyîn Ali. Mısır: Mektebetu’s-Sünne, 1424/2003.
- Sezkin, Osman. "Psikolojide Kavramlar ve Üstün/Özel (Zekâ, Potansiyel, Yetenek) Kavramına Psiko-Felsefî Açıdan Bakış". Çocuk ve Medeniyet 5/10 (2020), 319-335.
- Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdrîs. Er-Risâle. Kahire: Mektebetü'l-Halebî, 1358/1940.
- Şentürk, Recep. "Critical Methods on Hadīth Self Reflexivity in Hadīth Scholarship". Hadis Tetkikleri Dergisi 3/2 (2005), 37-56.
- Şerḳâvi, Enver Muhammed. İlmu’n-nefsi’l-meʿrifiyyi’l-muaʿṣır. Kahire: Mektebetü’l enculu’l-mıṣriyye, 2003.
- Ṭâhir, ahmed bekrî. El-ḥifẓu ve es̱eruhû fî ḳabûli’l-ḥadîs̱. Şam: Şam üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Yüksek Lisans, 2010.
- Tatlı, Bekir. "Hadis Usulünde Râvi ve Rical Tenkidinin Teolojik Temelleri." Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/2 (2020), 410-434.
- Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. Beyrut: Dâr'ul Garb el-İslamî, 1418/1998.
- Uʿs̱mân, Abdulkerim. Ed-Dirâsâtu’n-nefsiyyeti iʿnde’l-müslimîne ve’l-ġazâliyyi bi veçhin ḫâ ṣṣ. Mısır: Mektebetü vehbe, 1401/1981.
- Yates, Frances. The art of memory. New York: Routledge, 1966.
- Yeşilyurt, Münevver- Cirit, Hasan. "Hadis İlminde Müzâkere Yöntemi ve Değeri". Usûl 25 (2016), 107–132.
- Zeġlûl, Râfiʿneṣîr- zeġlûl, iʿmâd Abdurrahîm. İlmu’n-nefsi’l-meʿrifiyyi. Ürdün: Dâru’ş-şurûḳ, ts.
- Zerkeşî, Muhammed b. Abdullah b. Bahâdır. en-Nüket ‘alâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh. Riyad: Dâru Edvâi’s-Selef, 1419/1998.
Öz
تتناول الدراسة قراءة الظاهرة النفسية بأدوات معرفية إسلامية متمثلة بمنهج النقد الحديثي، إذ تشير الدراسات التطبيقية لأصول المنهج النقدي الحديثي، إلى معرفة الناقد بموضوعات علم النفس المعرفي دون مصطلحاتها التي استقرت لاحقًا، وإن تطبيق تلك القواعد العلمية المتعلقة بعلم النفس المعرفي في أهم مداخل قبول الأحاديث أو ردها يبين بأن ثمة تشابه بين هذين العلمين من حيث الموضوع ألا وهو المعرفة الإنسانية. حيث قارنت بين الشكل الذي تناول فيه أهل العلمين بعض الموضوعات المتعلقة بالعمليات المعرفية كالانتباه والحفظ والذاكرة واختبارات قياسها، والموضوعات المتعلقة بالنفس الإنسانية التي هي محور هذه العمليات واستعداداتها ودوافعها وما يصيبها من اختلال، ثم مثلت لها بتطبيقات عملية من استعمالات المحدثين في المنهج النقدي والباحثين في علم النفس المعرفي لتحرير مواطن الاتفاق والاختلاف بينهما. وأخيرًا خلصت إلى أن ثمة تشابه جزئي بين العلمين من حيث الموضوعات المتعلقة بالعمليات العقلية وإن افترقا في الدافع والنتيجة. فشرط الضبط عند نقاد الحديث لتحقق وصف الثقة يتضمن معنى الانتباه الذي تحدث عنه علماء النفس، غير أن علماء الحديث كانوا أكثر تشددًا فيه لدواعٍ شرعية تتعلق بالثواب والعقاب. كما أثبت الباحثون في علم النفس المعرفي أن القدرات العقلية التي يتمتع بها الإنسان تلعب دورًا في مدى قدرته على الانتباه والتركيز، وهذا ما تنبه إليه نقاد الحديث الذين عمدوا إلى المقايسة بين الرواة لتمييز المقبول منهم من غيره
Anahtar Kelimeler
الحديث المنهج المنهج النقدي الحديثي علم النفس المعرفي ، الضبط الانتباه
Kaynakça
- Aljaad, Anas. "İmam Tirmizî’nin Sünen’inde Hoc.ası İmam Buhârî’ye Muhalefet Ettiği Hususlar". Kilis 7 Aralık Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (2015), 151-176.
- Aljaad, Anas. "Tirmizî’nin Sünen’inde el-Buhârî ve Ebû Zur’a’nın İhtilafları". Cumhuriyet Ilahiyat Dergisi 20/1 (2016), 245-266.
- Anderson, C. M. B.- Craik, F. I. M. "The effect of a concurrent task on recall from primary memory". Journal of verbal learnning and verbal behavior 13/1 (1979), 107-113.
- Avuni, Hâtem b. âref eş-Şerîf. Neṣâiḥun menheciyyetün liṭâlibi iʿlmi’s-sünneti’n-nebeviyye. Mekke: Dâru‘Alâmi’l- Fâva’id, 1418.
- Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahîhü'l-Buhârî. Thk. Mustafa el-Buğâ. Beyrut: Dâr İbn Kesîr, 1407/1987.
- Cevâbi, Muhammed ṭahir. Cuhûdu’l-muḥaddis̱în fî neḳdi metni’l-ḥadîs̱i’n-nebeviyyi’ş-şerîf. Tunus: Müesseset Abdulkerim b. Abdullah, 1991.
- Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. es-Sünen. Arabistan: Darü’l-Muğnî, 1412/2000.
- Ebû Hammâd, ziyâd aʿvvâd. Eż-żabṭu iʿnde’l-muḥaddis̱în ve es̱eruhû fî’râvî ve’l-mervî. Mecelletü Câmiati Dımeşk 18/2 (2002), 341/365.
- Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Muhammed b. Muhammed Ebû Hâmid et-Tûsî. Meaʿricu’l-ḳudsi fî medârici maʿrifeti’n-nefsi. El-memleketü’l mütteḥide: Müessesetü Hündâvî, 1438/2017.
- Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Muhammed b. Muhammed Ebû Hâmid et-Tûsî. İḥyâʾi ʿulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru’l- Marife, ts.
- Gencer, Nevzat. "İslam Psikolojisinde Gelenekler, Paradigmalar ve Temel Kavramlar". Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (Aralık 2019), 669-682.
- Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed en-Nîsâbûrî. Maʿrifetü ʿulûmi’l-ḥadîs̱. Thk. Seyyid Muazzam Hüseyin. Beyrut: Dârü'l-kutubü'l-ilmiye, 1397/1977.
- Halef, Avvâd. el-Müzâkere ve ehemmiyetuhâ inde’l-muhaddisîn. Kuveyt: Dâru’l-ilâf, 1998.
- Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Bağdâdî. El-Câmiʿ li-aḫlâḳı’r-râvî ve âdâbi’s-sâmiʿ. Thk. Mahmûd et-Tahhân. Riyad: Mektebetü'l-Maârîf, ts.
- Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Bağdâdî. El-Kifâye fi ilmi’r-rivâye. Medine: el-Mektebetu’l-İlmiyye, ts.
- Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Bağdâdî. Târîḫu Baġdâd. Thk: Beşşar Âvvâd Mârûf. 16 cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l- İslâmî, 1422/2002.
- Itr, Nûreddin. Usulü'l-Cerh ve't-Ta'dil ve İlmü'r-Rical. Şam: Dârü'l-Yemame, 1422/2001.
- İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. Câmiʿu beyâni’l- ʿilm ve fażlihî ve mâ yenbaġī fî rivâyetihî ve ḥamlihî. Riyad: Dâru İbn el-Cevzi, 1414/1994.
- İbn Adî, Abdullah b. Adî el-Cürcânî. El-Kâmil Fî Ḍuʿafâʾi’r-Ricâl. Beyrut: Dârü'l-kutubü'l-ilmiye, 1418/1997.
- İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. El-Cerh ve’t-Ta‘dîl. Beyrut: Dâirit el meaʿrifu’l- uʿs̱mâniye, 1271/1952.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askâlanî. Lisânü’l-Mîzân. 7 cilt. Hind: Dâirtu'l-Meâ'rîfi’n Nizâmiye, 1390/1971.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fethu’l-Bârî fi Şerhi Sahihi’l-Buhari. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1379/1959.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Tehẕîbü’t-Tehẕîb fî Ricâli’l-Hadîs. Hint, Matbaatü Dâiret’ül Maârîfi’n Nizâmiye, 1326/1908.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askâlanî. Nüzhetü’n-naẓar Şerḥu Nuḫbeti’l-fiker. Dımeşk: Mâtbââıtü'l-sabah, 1421/2000.
- İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Es-Sikât. 9 cilt. Hind: Dâirtu'l-Meâ'rifi'l Osmaniyyeti bi Haydarâbâd, 1393/1973.
- İbn Recep, Abdurrahman b. Ahmed b. Hasen. Şerhu İleli’t Tirmîzî. Ürdün: Mektebetü’l-Manar, 1407/1987.
- İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Mecmûʿu fetâvâ. Mısır: Darü'l-vâfâ, 2005/1426.
- İbnü's-Salâh, Osmân b. Abdurrahman eş- Şehrezürî . Maʿrifetü envâʿi ʿUlmi’l-ḥadîs̱. Thk. Nûreddin Itr. Suriye: Dâru’l Fikr, 1406/1986.
- James, William. The Principles of Psychology. New York: Henry Holt and Company, 1890.
- Kādî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. Tertîbü’l-medârik ve taḳrîbü’l-mesâlik li-maʿrifeti aʿlâmi meẕhebi. Rabat: Matbaaʿtu Fuḍâle, 1966/1970.
- Kaya, Murat. “Hadislerin Tesbitinde Sened Tenkidinin Tercihi Nedenleri”. Bilimname 37 (2019), 121-140.
- Mizzî, Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yusuf Ebu’l-Haccac. Tehzîbu’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. Thk. Beşşar ‘Avvâd Ma’rûf. 35 cilt. Beyrut: Muessestu’r-Risale, 1400/1980.
- Müslim, Müslim b. El-Haccâc, en-Nisâburi. Et-Temyiz. Thk. Muhammad Mustafa. Suudi Arabistan: Mektebetu'l- Kevser, 1997/1410.
- Necâtî, Muhammed uʿs̱mân. Medḫal ilâ iʿlmi’n-nefsi’l-islâmiyyi. Kahire: Dâruş-Şurûk, 1422/2001.
- Norman, Donald. Memory and Attention: An Introduction to Human Information Processing. USA: Wiley, 1976.
- Omari, Muhammed Ali Kasım. "Hadisçiler Nezdinde Tenkid Yöntemin Özellikleri". BÜİFD 5/10 (2017), 33-69.
- Râmhürmüzî, Ebû Muhammed el-Fârisî el-Hasen b. Abdirrahmân b. Hallâd. El-Muḥaddis̱ü’l-fâṣıl beyne’r-râvî ve’l-vâʿî’dir. Thk. M. Acâc el-Hatîb. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1404/1984.
- Saîd, Abdulcabbâr. İhtilâtu’r-Ruvâti’s-Sikât. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1426/2005.
- Samerâî, Muhammed İbrahim. “el-Müzâkere inde’l-muhaddisîn târîhuhâ ve fevâidühâ”. El-Menâra 11/3 (2005), 393-410.
- Ṣanʿânî, Ebû Bekr ʿAbdürrezzâḳ b. Hemmâm. El-Muṣannef fi’l-ḥadîs̱. Neş. Habîburrahman el-A‘zamî. Beyrut: el- Maktabü'l-İslami, 1403/1982.
- Sehâvî, Muhammed b. Abdurrahman b. Muhammed Şemsuddîn. Fethu’l-Muğîs bi Şerhi Elfîyyeti’l-Hadîs li’l-Irâki. Thk. Ali Hüseyîn Ali. Mısır: Mektebetu’s-Sünne, 1424/2003.
- Sezkin, Osman. "Psikolojide Kavramlar ve Üstün/Özel (Zekâ, Potansiyel, Yetenek) Kavramına Psiko-Felsefî Açıdan Bakış". Çocuk ve Medeniyet 5/10 (2020), 319-335.
- Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdrîs. Er-Risâle. Kahire: Mektebetü'l-Halebî, 1358/1940.
- Şentürk, Recep. "Critical Methods on Hadīth Self Reflexivity in Hadīth Scholarship". Hadis Tetkikleri Dergisi 3/2 (2005), 37-56.
- Şerḳâvi, Enver Muhammed. İlmu’n-nefsi’l-meʿrifiyyi’l-muaʿṣır. Kahire: Mektebetü’l enculu’l-mıṣriyye, 2003.
- Ṭâhir, ahmed bekrî. El-ḥifẓu ve es̱eruhû fî ḳabûli’l-ḥadîs̱. Şam: Şam üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Yüksek Lisans, 2010.
- Tatlı, Bekir. "Hadis Usulünde Râvi ve Rical Tenkidinin Teolojik Temelleri." Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/2 (2020), 410-434.
- Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. Beyrut: Dâr'ul Garb el-İslamî, 1418/1998.
- Uʿs̱mân, Abdulkerim. Ed-Dirâsâtu’n-nefsiyyeti iʿnde’l-müslimîne ve’l-ġazâliyyi bi veçhin ḫâ ṣṣ. Mısır: Mektebetü vehbe, 1401/1981.
- Yates, Frances. The art of memory. New York: Routledge, 1966.
- Yeşilyurt, Münevver- Cirit, Hasan. "Hadis İlminde Müzâkere Yöntemi ve Değeri". Usûl 25 (2016), 107–132.
- Zeġlûl, Râfiʿneṣîr- zeġlûl, iʿmâd Abdurrahîm. İlmu’n-nefsi’l-meʿrifiyyi. Ürdün: Dâru’ş-şurûḳ, ts.
- Zerkeşî, Muhammed b. Abdullah b. Bahâdır. en-Nüket ‘alâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh. Riyad: Dâru Edvâi’s-Selef, 1419/1998.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Arapça |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2022 |
| Gönderilme Tarihi | 27 Temmuz 2022 |
| Kabul Tarihi | 4 Ekim 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 8 Sayı: 2 |
