Hikmet - Akademik Edebiyat Dergisi

Öz

İran’ın efsanevi hükümdar ve kahramanlarından Cem’e ait bir kadehin varlığı, edebî metinlerde sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Yedi değişik madenden yapıldığı söylenen bu kadehin içine bakıldığında bütün cihanın görüldüğü gibi efsaneler de dile getirilmektedir. Belki somut yönleriyle ön plana çıkan bu kadehin tasavvuf, mitoloji, simyâ, astronomi, geometri, psikoloji gibi açılardan da önemli sembolik taraflar içerdiğini söylemek mümkündür. Şüphesiz kadehin kendi yapısı kadar, onun fonksiyonu ve buna bağlı olarak içindeki şarabın da sembolik tarafı önem arz etmektedir. Kadehin yapısındaki altının ve içindeki şarabın mükemmelliğe ulaşmada geçirdiği aşamalar ile insanın kendini gerçekleştirmesi aşamaları ortak benzeşenler içermektedir.
Fatih’in Kayıp Kadehi, adlı makale, Avnî’nin “Çıkar câm-ı Cem’i Avnî hazinenden temâşâ kıl / Eğer bilmek murâdınsa kemâhî kâr-ı dünyâyı” beytinden hareketle kaleme alınmıştır. Bir kaynakta “câm-ı Cem” maddesi açıklanırken örnek olarak Avnî’nin bu beyti verilmiş ve Cem’in kadehinin Fatih’in hazinesinde ele geçtiğine dair tarihî bir kayıt bulunmadığı söylenmiştir; böylece kadeh somut ve maddi boyutlarıyla değerlendirilmiştir. Cem’in kadehine onun mahiyeti, fonksiyonu, bileşimi açılarından yaklaşıldığında anlam zenginliği ortaya çıkacaktır. Böylece klasik Türk şiirindeki kadeh kavramı da daha rasyonel olarak farklı anlam zenginlikleriyle yorumlanabilme imkânına ulaşacaktır.